پنجشنبه 01 آذر 1403
گچ و گچ کاری (قسمت 1)

گچ و گچ کاری (قسمت 1)

1395-9-21 ( 7 سال پیش ) دسته خبری : عمومی




گچ و گچ کاری

گچ نوعی ماده معدنی است که بصورت سنگ گچ در طبیعت وجود دارد. سنگ گچ به دو صورت سولفات کلسیم آبدار (ژیپس) و بدون آب (ایندریت) است و در گچ‌کاری ساختمان معمولاً از ژیپس استفاده می شود.

از کاربردهای گچ می توان به کچ‌کاری و اندود سطوح داخلی دیوارها، سقف ساختمان، ایجاد سطح صاف برای نقاشی، تولید قطعات پیش ساخته گچ، گچ بری‌های تزئینی، اجرای سقف‌های طاق ضربی و تیغه چینی‌های داخلی نام برد. 

برخی از مزایای گچ عبارتند از: زودگیر بودن، مقاومت در برابر آتش‌سوزی، دارا بودن خاصیت آکوستیک و پلاستیک، رنگ سفید، مقاومت فشاری مناسب، قیمت پایین و در دسترس بودن اشاره کرد. همچنین مقاوم نبودن در مقابل آب و ایجاد خوردگی در فلزات را می‌توان از معایب گچ به‌شمار آورد.

تعریف

گچ، ماده‌ای است معدنی که در طبیعت به صورت سنگ گچ وجود دارد. سنگ گچ با فرمول شیمیایی سولفات کلسیم آبدار شناخته می‌شود و یکی از با ارزش‌ترین مواد ساختمانی به شمار می‌رود 

کاربردها

گچ بر حسب نوع آن کاربردهای زیادی دارد و در صنعت ساختمان کاربرد اصلی آن اندود سطوح داخلی دیوارها و همچنین سقف ساختمان و ایجاد سطحی صاف جهت انجام نقاشی و یا سایر نماسازی‌های داخلی می‌باشد. همچنین جهت تولید قطعات پیش ساخته گچ و گچ بری داخلی ساختمان نیز کاربرد دارد. همچنین در اجرای سقف‌های طاق ضربی و یا تیغه چینی‌های داخلی به عنوان ملات چسباننده آجرها کاربرد دارد.


مزایا و معایب

مزایا
- زودگیر بودن، که با توجه به این خاصیت می‌توان از گچ در طاق ضربی و ساخت تیغه‌های نازک که باید قبل از چیدن هر ردیف آجر، ردیف قبلی سخت شده و در جای خود محکم شده باشد، استفاده می‌شود.
- ازدیاد حجم به هنگام سخت شدن: این خاصیت گچ باعث پر شدن کلیه خلل و فرج شده و در نتیجه باعث جلوگیری از ترک خوردن لایه گچ و جلوگیری از لانه‌سازی حشرات در آن می‌شود.
- مقاومت در برابر آتش‌سوزی: گچ سخت شده مانند سنگ گچ دارای دو مولکول آب متبلور می‌باشد که اگر گچ در مقابل حرارت ناشی از آتش‌سوزی قرار گیرد این تبلور در برابر حرارت دوباره از گچ جدا شده و به صورت یک لایه از آب در مقابل آتش قرار می‌گیرد و به این ترتیب گچ می‌تواند 2 تا 3 ساعت در مقابل سرایت آتش به فضاهای دیگر مقاومت نماید.
- خاصیت آکوستیک بودن: گچ در مقابل ارتعاشات صوتی رفتار مطلوبی دارد. به صورتی که 60 الی 70 درصد این ارتعاشات را به خود جذب کرده و مانع از انعکاس آن می‌شود.
- خاصیت پلاستیک بودن: نتیجه این خاصیت شکل‌پذیری گچ به شکل‌ها و نقوش زیبا به وسیله هنر گچ‌بری است
- رنگ سفید گچ که باعث رنگ‌پذیری گچ به هر نوع رنگی می‌شود ضمن اینکه رنگ سفید، رنگی آرامش‌بخش و زیباست .
- سخت شدن گچ: پودر گچ دارای 5/0 مولکول آب متبلور است که در مجاورت آب 5/1 مولکول دیگر آب جذب کرده و با 2 مولکول آب متبلور سخت شده و به سنگ گچ تبدیل می‌شود که البته به سختی سنگ گچ اولیه نیست ولی این مقدار سختی برای استفاده‌هایی که از آن می‌شود، کافی است.
- مقاومت گچ: گچ در مقابل نیروهای فشاری و کششی مقاوم بوده که برای استفاده در ساختمان کافی است.
- قیمت مناسب
- فراوانی و در دسترس بودن: گچ از لحاظ فراوانی در طبیعت در ردیف پنجم قرار دارد و تقریبا در تمام نقاط روی زمین به وفور پیدا می‌شود.

معایب
1- مقاوم نبودن در مقابل آب: گچ در مقابل آب و رطوبت بسیار ضعیف است. لایه های سفیدکاری گچ در مقابل رطوبت طبله کرده و به صورت جدا از هم در دیوار ظاهر می‌شوند و پس از آنکه رطوبت از بین رفت و محل خشک شد گچ طبله شده به حالت اولیه باز نمی‌گردد. به همین علت از بکار بردن گچ در مکان‌هایی که با آب در تماس است مانند سرویس‌های بهداشتی، حمام و آشپزخانه و همچنین در مناطق مرطوب باید خودداری شود. البته می‌توان گچ‌های مقاوم در مقابل رطوبت نیز تولید نمود، مانند گچ مرمر. همچنین جهت مقاومت گچ در مناطق مرطوب می‌توان از چند لایه رنگ روغن روی آن استفاده نمود. البته با این کار نمی‌توان گچ را به طور کامل در مقابل آب مقاوم نمود.
2- ایجاد خوردگی در فلزات: گچ در مقابل فلزاتی مانند آهن، سرب، روی واکنش نشادن داده و تولید سولفات می‌کند و باعث خوردگی و زنگ زدگی فلز می‌شود.

اجزاء تشکیل دهنده
•مشخصات فنی: به طوری که از شواهد تاریخی مشخص می‌شود، تاریخ پیدایش گچ به پیش از ساختن خشت و پختن آن به صورت آجر می‌رسد. از گچ در قدیمی‌ترین بناهای دنیا مثل اهرام ثلاثه مصر که سابقه نزدیک به 4500 ساله دارد، استفاده شده است. همچنین در تخت جمشید نیز از گچ استفاده شده است. گچ ساختمانی از سنگ گچ یا سولفات کلسیم آبدار ساخته می‌شود. سنگ گچ بر دو نوع است: الف. سولفات کلسیم آبدار که به آن ژیپس می‌گویند، ب. سولفات کلسیم بدون آب که به آن انیدریت می‌گویند. برای ساخت گچ ساختمانی معمولاً از سولفات کلسیم آبدار یا همان ژیپس استفاده می‌شود. در طبیعت سنگ گچ به صورت خام است که دارای چند مولکول آب تبلور می‌باشد. رنگ ژیپس به صورت طبیعی سفید بوده و ممکن است به خاطر ناخالصی‌های مواد آلی، رس و اکسید آهن به رنگ‌های خاکستری، خاکستری مایل به آبی، صورتی یا زرد دیده شود. دارای وزن مخصوص 23/2 گرم سانتیمتر مکعب و سختی 5/1 تا 2 می‌باشد. خلوص سنگ گچ بر مبنای درصد کانی ژیپس در آن تعریف می‌شود. طبق استاندارد ASTM حداقل خلوص لازم برای سنگ گچ در موارد صنعتی 70 درصد ژیپس است. سنگ گچ را در دمای 180 الی 200 درجه سانتیگراد می‌پزند تا به گچ تبدیل شود. در طول زمان پخت، سنگ گچ بخش اعظم آب تبلور خود را از دست می‌دهد و به گچ زنده تبدیل می‌شود. پس از حرارت دادن، زمان نرم کردن گچ فرا می‌رسد که معمولاً به وسیله دستگاه‌های تمام اتوماتیک انجام می‌شود. درجه نرمی گچ تاثیر زیادی بر روی خواص آن دارد. مثلاً گچ عاج همان گچ معمولی است که بسیار نرم شده و میکرونیزه شده است. به طور کلی هرچه گچ نرم‌تر شود کیفیت آن بالاتر می‌رود و زمان گیرش آن سریع‌تر می‌شود. برای پخت سنگ گچ معمولاً از سه نوع کوره استفاده می‌شود:
1.کوره تنوری یا سنتی، 
2. کوره تاوه‌ای، 
3. کوره خفته گردان.
گچ از جمله مصالحی است که به علت خواص خود می‌تواند از اولین قدم در ایجاد یک بنا که پیاده کردن حدود زمین می‌باشد تا استفاده به عنوان آژند (ماده‌ای خمیری شکل که میان مصالح بنایی را پر می‌کند و نقش پیوند دهنده دارد جهت تیغه چینی و ایجاد طاق ضربی) و یا اندود ( ماده‌ای خمیری شکل که با استفاده از دست یا ماله بر روی سفت‌کاری بنا کشیده می‌شود جهت آستر و سفید کاری) و آمود (روکاری یا روسازی بنا از جمله تزئینات گچ‌بری) به‌کار رود.
وزن مخصوص گچ برحسب ریزی و درشتی دانه‌های آن و همچنین لرزیده و نلرزیده آن متفاوت است و به طور کلی بین 85/0 تا 4/1 تن بر متر مکعب می‌باشد.
گچ اگر در مجاورت آهن، روی، سرب قرار گیرد با آن ترکیب شده و تولید سولفات می‌کند و در نتیجه موجب ضعیف شدن آن قطعه می‌شود. در ساختمان‌ها مخصوصا در ساختمان‌هایی که اسکلت آن فلزی بوده و سقف طاق ضربی می‌باشد باید حتما روی تمام قطعات فلزی که با گچ در تماس مستقیم هستند را قبل از گچ‌کاری با یک لایه رنگ روغن مخصوص که به آن ضد زنگ گویند پوشاند تا به این وسیله از فساد آهن جلوگیری شود. گچ ساختمانی باید زود شروع به گرفتن و سخت شدن کند و سخت شدن آن نیز باید زود به پایان برسد. گچ ساختمانی مرغوب آن است که شروع زمان گرفتن آن زودتر از 8 دقیقه و بیشتر از 25 دقیقه نباشد و پایان سخت شدنش زودتر از 20 دقیقه و دیرتر از یک ساعت نباشد. اگر در یک ظرف مقداری آب بریزیم و روی آن به مقدار لازم گچ اضافه کنیم، شروع زمان سخت شدن ملات گچ لحظه‌ای است که اگر داخل مخلوط را به وسیله میخی خط بیاندازیم، بلافاصله جای خط پر نشود و پایان زمان سخت شدن از لحظه‌ای است که اگر روی ملات سخت شده‌ای را با انگشت ضربه بزنیم روی ملات در محلی که ضربه زده‌ایم آب ظاهر نشود. (مقدار این ضربه باید نیم گیلوگرم بر سانتیمتر مربع باشد). باید توجه داشته باشید که گچ سخت شده شکل پذیری خود را از دست می‌دهد و دیگر قابل مصرف نیست. خشک شدن گچ با توجه به گرمی و سردی هوا ممکن است از چند ساعت تا چند روز طول بکشد. خشک شدن گچ زمانی پایان می‌یابد که رنگ آن کاملاً سفید شود. با افزودن بعضی مواد به ملات گچ یا ملات گچ و خاک می‌توان این ملات را زودگیر یا دیرگیر تر نمود. بعضی از این مواد به شرح ذیل است:
اگر 2 درصد وزن گچ نمک به آن اضافه کنیم گچ را زودگیر کرده‌ایم که آغاز گرفتن پس از 3 دقیقه است و اگر 10 درصد وزن گچ به آن نمک اضافه کنیم آن را دیر گیرتر کرده‌ایم که آغاز گرفتن پس از 12 دقیقه است و هرچه این مقدار بیشتر نمک طعام اضافه کنیم زمان گیرش به تعویق می‌افتد. سریش نیز گچ را کندگیر می‌کند. اگر به ملات گچ از 1 درصد وزن آن سریشم اضافه کنیم آغاز گرفتن آن از 5/12 دقیه تا 38 دقیقه با تاخیر می‌افتد. اگر به ملات گچ از 1/0 ال 5/0 درصد وزن گچ سریشم اضافه کنیم زمان آغاز سخت شدن آن از 20 دقیقه تا 2 ساعت به تاخیر می‌افتد. اگر به ملات گچ تا یک درصد وزن آن زاچ سفید اضافه کنیم زمان آغاز گرفتن آن تا 5/15 دقیقه به تاخیر می‌افتد ولی اگر مقدار زاچ سفید را اضافه کرده و آن را تا 5 درصد برسانیم ملات گچ تندگیرتر شده و زمان آغاز گرفتن آن به 7 دقیقه می‌رسد. تاثیر زاچ در عمل گیرش دقیقاً عکس نمک طعام است. کتیرا هم که برای مرمری کردن گچ مورد استفاده قرار می‌گرفت گچ را کندگیر می‌کند.

علت ترک خوردن گچ‌کاری

گاهی در ساختمان‌ها ملاحظه می‌کنیم که سطوح گچ‌کاری شده پس از خشک و سخت‌شدن ترک می‌خورند. این ترک‌خوردگی می‌تواند به دلایل زیر باشد:

- اگر در مورد ساخت ملات گچ مقدار گچی را که در آب می‌ریزیم از حد معینی کمتر باشد (درصد وزن آب نسبت به گچ زیاد باشد) به‌طوریکه گچ نتواند پس از انبساط حجم، آب مصرف شده در ملات را پر کند، گچ پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا کرده و ترک می‌خورد.

- اگر کلفتی ملاتی که روی دیوار می‌کشیم از 7 تا 8 سانتیمتر بیشتر باشد و آن را در یک نوبت بکشیم لایه‌های رویی گچ در اثر مجاورت با هوا به سرعت خشک می‌شوند در حالی که هنوز لایه‌های درونی مرطوب هستند و اگر این لایه‌ها هم بخواهند خشک شوند یعنی آب آنها تبخیر شود ناچاراً باید راهی برای خروج بخار آب لایه‌های زیرین به‌وجود آید. بنابراین گچ ترک می‌خورد.

- اگر در فصل سرما و در درجات زیر صفر اقدام به گچ‌کاری کنیم و آب ملات گچ قبل از انبساط و سخت شدن گچ یخ زده و فعل و انفعالات شیمیایی برای سخت شدن در ملات متوقف شود و پس از اینکه یخ ذوب شد گچ فاسد شده و دیگر به انبساط خود ادامه نمی‌دهد و در نتیجه در سطوح گچ‌کاری شده ترک مشاهده می‌شود.

- حرکت نسبی اجزای سفت کاری ساختمان، افت ملات در لایه‌های زیرین و گیرش سریع ملات از عواملی هستند که ترک خوردن سطح گچ‌کاری را باعث می‌شوند.

- برخی از ترک‌ها در گچ‌کاری بر اثر نشست‌های ساختمان بوجود می‌آید. اگر این ترک‌ها مربوط به نشست‌های نا‌متقارن باشد معمولاً با زاویه 45 درجه نسبت به افق ظاهر می‌شوند و اگر مربوط به نشست های متقارن باشند افقی‌اند.

- در روی ستون‌های فلزی و یا بادبند‌ها و یا در محل قرار گرفتن لوله‌های دودکش در دیوارها معمولاً به علت انبساط و انقباض این اعضا ترک به‌وجود می‌آید که جهت پیشگیری از آن توصیه می‌شود روی تمام قسمت‌های فلزی و لوله بخاری‌ها با استفاده از توری مرغی قبل از گچ‌کاری پوشانده شود.

عوامل موثر بر مقاومت توده گچی

- نوع گچ: نوع گچ و نحوه پختن آن بر مقاومت ملات موثر است

- درصد آب مصرفی: سخت شدن ملات گچ در مکان‌های نمناک تا چند ماه طول می‌کشد و در این صورت مدت مقاومت ملات گچ به‌تدریج افزایش می‌یابد. هرچه آب ملات گچ بیشتر باشد زمان گیرش آن افزایش یافته و مقاومت آن بسیار کم می‌شود. زیرا پس از تبخیر آب در توده گچی سوراخ و روزنه‌هایی اضافی ایجاد می‌شود.

- گرمای محیط: معمولا لایه‌های گچی مجاور با لوله‌های بخاری و شومینه پس از مدتی ترک می‌خورد. زیرا در اثر گرما به طور مداوم منبسط و منقبض شده و آب خود را به شدت از دست می‌دهد.

گچ پاششی: پاشیدن گچ به روش سنتی بر روی سطح کار، دارای ضایعات فراوانی است و این امر باعث از بین رفتن محصول و افزایش هزینه اجرا می‌شود. اما گچ پاششی یا پلیمری دارای امتیازات خوبی در این زمینه می‌باشند. گچ پاششی از اضافه کردن پلیمرهای خاصی به گچ به‌دست می‌آید. از مزایای این گچ می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- این گچ پس از پاشش توسط دستگاه همانند بتن سخت می‌شود.
- مقاومت در برابر رطوبت
- در مقابل حرارت دارای مقاومت بیشتری نسبت به گچ معمولی است.
- با استفاده از این گچ، مرحله گچ و خاک در ساختمان حذف می‌شود.
- به علت این که این گچ از مواد افزودنی ویژه‌ای برخوردار است، تا ضخامت 10 سانتیمتر بر روی متریال‌های مختلف از جمله آجر و بتن قابل اجرا است. در صورتی که گچ معمولی در ضخامت‌های زیاد ترک می‌خورد.
- این گچ ستون‌های بتنی و فلزی را مستقیما پوشش می‌دهد در صورتی که گچ معمولی به علت جذب آب پایین بتن یا آهن چسبندگی کمی با این متریال‌ها ایجاد می‌کند و ناچار به استفاده از توری مرغی می‌باشیم.
- سرعت اجرای گچ پاششی نسبت به گچ عادی حدود 5 برابر است (200 متر مربع در روز) و مقاومت فشاری آن بیشتر از 2 برار گچ عادی است.
- امکان استفاده در مناطق مرطوب
- در این روش پرت گچ به حداقل می‌رسد ولی ایراد عمده این نوع گچ که باعث عدم استقبال از آن شده هزینه بالای آن می‌باشد. گچ پاششی روی متریال‌های مختلف از جمله آجر، بتن، فوم، سفال، سیمان، لیکا، هبلکس و .... قابل اجرا است

روش گچ‌کاری با گچ پاششی بیشتر برای فضاهای بزرگ مقرون به صرفه می‌باشد. زمان گیرش گچ پاششی برای کارهای بزرگ و سطوح بیشتر در نظر گرفته شده و با افزودنی نگهدارنده آب (کلویید هیدروفیل) از خارج شدن سریع آب محتوی در گچ جلوگیری به عمل می‌آورد. گچ پاششی نیز دارای انواع مختلفی است. نظیر گچ پاششی معمولی، گچ پاششی عایق کاری روی پشم، سنگ و ...

اصطلاحات بازار و نکات مهم خرید: در خرید گچ تجربه حرف اول را می‌زند. به طوری که هر اکیپ گچ‌کاری با یک برند خاصی از گچ راحت‌تر کار می‌کنند و پرت آن با این نوع گچ کمتر است. بنابراین توصیه می‌شود که خرید گچ پس از انتخاب اکیپ گچ‌کاری و با مشورت آنها صورت گیرد. همچنین هر نوع گچ کاربری خاص خود را دارد. مثلا گچ گیبتون برای گچ کار روی سطوح بتنی یا صیغلی که جذب آب پایین دارند مناسب است و به علت چسبندگی بالایی که دارد به این سطوح به خوبی می‌چسبد یا گچ عاج برای گچبری و با پرداخت نمایی سطوح گچ‌کاری شده مناسب است و برای گچ‌کاری معمول به علت زمان گیرش بسیار سریع آن و قیمت بالای آن مناسب نیست.
در هنگام خرید خاک و گچ نیز دقت نمایید که برخی خاک و گچ‌های مخصوص زیر کار و برخی دیگر مخصوص اجرای ضربی می‌باشند. فرق این دو خاک گچ در سرعت گیرش آنها است و نوعی که برای ضربی استفاده می‌شود زودگیرتر بوده و در صورت استفاده در زیرکار فرصت پرداخت سطح را به گچ کار نمی‌دهد مگر آنکه در محل مجدداً با خاک رس مخلوط شود.

شرایط حمل و نگهداری کارگاهی: گچ فله را باید بلافاصله مصرف کرد چون میل ترکیبی شدیدی با آب داشته و حتی با رطوبت هوا نیز ترکیب می‌شود. اما گچ‌های پاکتی و کیسه‌ای را در صورت رعایت برخی نکات می‌توان تا مدت یکسال نگهداری کرد. هرچند که توصیه می‌شود که از گچ تازه جهت گچ‌کاری استفاده شود زیرا با افزایش سن گچ، کیفیت (قدرت چسبندگی) آن کاهش می‌یابد. کیسه‌های گچ می‌بایست حداکثر تا ده عدد روی هم در انبارهای دور از رطوبت نگهداری شود. همچنین از سطح زمین و دیوارهای اطراف حداقل 10 الی 20 سانتیمتر فاصله داشته باشد. در هنگام حمل گچ نیز باید روی آنها را با کاور مناسب پوشاند تا از رسیدن رطوبت به آنها جلوگیری شود . بهتر است در کارگاه کیسه‌های گچ بر روی الوارهای چوبی که از زمین فاصله دارند چیده شود. گچ معمولاً در کیسه‌های 40 کیلوگرمی به بازار عرضه می‌شود.

گچ‌های ساختمانی طبق استاندارد ملی ایران باید به وضوح نشانه‌گذاری شوند و یا محموله آن دارای بارنامه به شرح زیر باشد:
استاندارد ایران شماره 1-12015، نام، نام تجاری و سایر مشخصات تولید‌کننده، مشخص کردن گچ‌های ساختمانی، تاریخ تولید، وزن خالص هر پاکت


منبع / نویسنده :

بازگشت

جهت ارسال نظر شما باید وارد حساب کاربری خود شوید و یا ثبت نام نمایید